جنگ روسیه علیه اوکراین، تهدیدها و فرصت‌های ایران

16 آگوست جنگ روسیه علیه اوکراین، تهدیدها و فرصت‌های ایران

در طول 106 روز گذشته از جنگ روسیه علیه اوکراین میانگین قیمت نفت برنت چیزی حدود 115 دلار برآورد می‌شود و تنها در یک روز از این دوره، قیمت نفت برنت به زیر 100 دلار رسید که ظرف چند ساعت مجددا قیمت نفت به محدوده بالای 100 دلار برگشت، اینکه روسیه در نظر دارد تا با بالاتر بردن هزینه جنگ، به نوعی جنگ اقتصادی همزمانی علیه آمریکا و اروپا داشته باشد بر کسی پوشیده نیست، به گونه ای که اکنون با گذشت بیش از صد روز از جنگ و به خطر افتادن امنیت غذایی حداقل 400 میلیون نفر در جهان بدلیل جلوگیری از صادرات گندم اوکراین و امتناع روسیه از صادرات غلات؛ اکنون سازمان ملل متحد به فکر چاره افتاده تا با ایجاد گذرگاه امن، شرایطی را برای صادرات مجدد غلات ایجاد کنددر ادامه «سه‌گانه مطالب صد روز اول جنگ روسیه علیه اوکراین» و پس از انتشار مطلب قبلی با عنوان: «معرفی هفت بندر اصلی روسیه، آیا جنگ روسیه بر تجارت از این بنادر تاثیر خواهد گذاشت؟» ، امروز در نظر دارم تا در خصوص فرصت‌های احتمالی اقتصادی پیش آمده برای ایران به واسطه جنگ روسیه علیه اوکراین بپردازم.لازم به ذکر است که این گزارش پیشتر در تاریخ 25 فروردین ماه 1401 در Yahoo Finance توسط شرکت Infinity Galaxy منتشر گردیده که لینک آن در دسترس می باشد، همچنین این گزارش در شماره 47 نشریه دنیای انرژی، ماهنامه رسمی اتحادیه صادر کنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی ایران منتشر شده و در خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) نیز مجددا باز نشر گردیده.حمله نظامی روسیه به اوکراین علاوه بر اثرات کوتاه مدت آن مانند افزایش شدید بهای نفت ظرف روزهای ابتدایی حمله، اثرات بلند مدت دیگری را نیز از جمله تغییرات حوزه نفوذ ژئوپولتیک ابرقدرتها و تغییر نقشه عرضه و تقاضا بسیاری از کالاهای اساسی مانند جو و گندم و فرآورده های نفتی مانند قیر را در برخواهد داشت.روز 24 فوریه 2022 (مصادف با پنجم اسفندماه 1400) با شروع حمله نظامی روسیه به اوکراین ، بهای نفت خام از مرز 100 دلار گذشت ، در حالیکه تا پایان روز 22 فوریه 2022 بهای نفت برنت حدود 96.84 دلار بود این قیمت تا پایان روز 28 فوریه به حدود 100.99 دلار رسید و پس از آن قیمت برای 16 هفته آینده بالای صد دلار باقی ماند.پس از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین شدیدترین و بیشترین تحریم‌های بین المللی علیه روسیه در مدت کوتاهی اعمال شد، از جمله تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا عبارت بودند از: یک) انواع کالاهای نظامی روسیهدو) ممنوعیت پرواز هواپیماهای روسیه بر آسمان آمریکا؛ اتحادیه اروپا ، انگلستان و کانادا سه) کلیه کالاهای لوکس روسیه تحریم شد و برای برخی کالاهای روسیه مانند ودکا تعرفه گمرکی 35% وضع شد. چهار) برخی از الیگارشی‌های نزدیک به پوتین رییس جمهور روسیه نیز از جمله رومن ابراهیم ویچ نیز تحریم شدند.پنج) صنایع نفت و گاز روسیه توسط آمریکا تحریم شد و قرارداد Nord Stream 2 نیز معلق گردید.شش) در حوزه مالی و تجاری نیز، بانک‌های غربی بیش از 630 میلیارد دلار ذخایر ارزی روسیه را بلوکه کردند و همینطوری برخی از بانک‌های روسیه نیز از سیستم سویفت حذف شدند و ارتباط آنها با دنیا قطع شد، حتی بسیاری از شرکت‌های بین المللی از ترس فشار افکار عمومی قبل از عملیاتی شدن تحریم ها، روسیه را ترک کردند، از جمله McDonald ، کوکاکولا، استارباکس، گروه هتل های Marriot و بسیاری از شرکت‌های دیگر.کاهش شدید برابری روبل روسیه در مقابل ارزهای معتبر و بسته شدن سویفت بر روی بسیاری از بانک‌های روسیه شرایط نقل و انتقال مالی روسیه با جهان را سخت‌تر و آینده دشواری را پیش روی تجارت بین الملل روسیه خواهد داد.با بررسی کشورهایی که از حمله نظامی روسیه به اوکراین حمایت کردند یا به نوعی بی‌طرفی خود را نشان دادند، می‌توان متوجه شد که روسیه دسترسی خود به بسیاری از بازارها را از دست خواهد داد.در این میان یکی از کالاهایی که در این گزارش مورد بررسی قرار خواهد گرفت صادرات انواع گریدهای قیر روسیه به کشورهای مختلف است.بر اساس گزارش ITC وابسته سازمان ملل متحد؛ کشور روسیه در طول 5 سال یعنی از سال 2017 تا انتهای سال 2021 جمعا چیزی حدود 14.757.910 تن انواع گریدهای قیر را صادر کرده است که این مقدار کالا چیزی فراتر از 3 میلیارد دلار برای روسیه ارز آوری داشته است.[1]بر اساس این گزارش نسبت مقدار صادرات قیر روسیه در سال 2021 نسبت به سال 2017 از لحاظ مقدار دو برابر و از لحاظ ارزش 3.5 برابر افزایش یافته است.در شرایطی که قیر روسیه در حال کشورگشایی به مناطق مختلف جهان بود، آتش جنگ، ترمز ناگهانی برای تمامی پالایشگاه‌های روسیه و خلا بزرگی در مقاصد صادراتی خواهد بود.با بررسی آمار می‌توان متوجه شد که با توجه به تعداد تحریم‌های بین المللی باید انتظار داشت تا مشتریان قیر روسیه در بازارهایی نظیر اروپا عمدتا شرق اروپا؛ شرق و شمال شرقی آفریقا، آمریکای لاتین ، کره ، ژاپن و حتی استرالیا ، نیوزلند و آمریکا به دنبال تامین کننده‌های جدید باشند.در این میان شرایط کشورهایی مانند چین و کشورهای حاشیه دریای خزر CIS کمی متفاوت‌تر خواهد بود، زیرا با وجود پیمان شانگهای و معاهدات منطقه‌ای به نظر می‌رسد شرایطی برای دور زدن تحریم‌ها برای آن کشورها وجود داشته باشد اما این شرایط برای دیگر بازارها تقریبا ممکن نیست.شرایط جدید که پس از دو سال از گسترش کرنا باعث تعطیلی بسیاری از پروژه‌های عمرانی و راهسازی در کشورهای مختلف شده بود و اکنون با افزایش شدید قیمت نفت طی سه ماه اول سال 2022 بسیاری از این پروژه‌های راهسازی حتی از لحاظ بهای تمام شده غیر منطقی شده بود و مجددا متوقف شده بود، اکنون با مشکل دیگری به نام حذف روسیه به عنوان یکی از تامین‌کنندگان نوظهور مواجه خواهد شد و قطعا علاوه بر تحمیل هزینه جدید به پروژه‌ها در سراسر جهان؛ زمان تحویل پروژه‌ها را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.در شرایطی که بعد از بحران‌های بسیار زیاد پیش آمده به دلیل کرنا در سراسر جهان و به خصوص در ایران، اقتصادها همگی تحت فشار شدید قرار گرفته‌اند و تورم در سراسر جهان رو به افزایش است، شاید در صورت هوشمندی ایران در کنار حذف روسیه از نقشه تامین قیر، ایران مجددا می‌توانست جایگاه قدیمی خود را احیا کند و مجددا بازارهای از دست رفته مانند آمریکای لاتین و عمده کشورهای شرق آسیا را مجددا به لیست خریداران خود اضافه کند، اما به نظر می‌رسد، شرایط پیچیده اقتصادی در ایران، باعث شد تا این فرصت نیامده از دست برود و هیچ آورده‌ای برای ایران نداشته باشد که هیچ! حتی باعث شود؛ روسیه سعی کند حتی جای ایران را در فروش نفت و فولاد در جهان بگیرد.به نظر می‌رسد در شطرنج ژئوپلتیک و اقتصادی جهان، ایران نتوانسته جایگاه مورد قبولی در این جنگ پیدا کند و شاید حتی وضعیت اقتصادی برای ایران چندان مطلوب به پایان نرسد. [1] https://www.trademap.org/Index.aspx